Janneke de Bijl (1982), schrijfster en comedian, heeft niet alleen veel ervaring in het creatieve veld, maar ook in de filosofie en logica. Ze behaalde haar diploma in filosofie en gaf werkcolleges in logica aan universiteitsstudenten. Na haar studie werd ze lid van Comedytrain, een collectief voor stand-up comedy. De Bijl heeft verschillende prijzen gewonnen en werd in 2019 door de Volkskrant uitgeroepen tot comedytalent van het jaar. Haar debuutroman Als, dan verscheen bij uitgeverij Nijgh & Van Ditmar in juli 2023.
In deze roman bekijkt Eefje Vergeer het leven graag door de bril van de logica. Dat is geen probleem als het gaat om praktische zaken, zoals het halen van een tentamen. Het is immers logisch dat je daarvoor moet studeren. Maar wanneer het aankomt op de grote levensvragen, zoals liefde en het verlies van haar vader op jonge leeftijd, wordt het lastiger voor haar. Eefje probeert krampachtig grip te krijgen op haar leven door zich vast te klampen aan haar vriend Sjoerd. Bij elke keuze die ze moet maken over hun relatie, bijvoorbeeld of ze hem tijdens een paniekaanval moet bellen, past ze op een destructieve manier logisch redeneren toe. Eefje probeert dus alles in formules te vatten om de nare gebeurtenissen te kunnen vergeten.
‘Na het ongeluk deed ik het leven nog wel, maar ik kon er niet meer terug in. Dan maar beter worden in mijn buitenstaanderspositie.’
Een comedian moet de kunst verstaan van het schrijven van grappige en treffende teksten, en De Bijl stelt hierin zeker niet teleur. Eefjes observaties en haar beschrijvingen van verschillende typetjes, zoals de filosofiestudenten en de gebeurtenissen tijdens de hondentraining van haar moeders hond Max, zorgen keer op keer voor een glimlach op je gezicht. Helaas haalt De Bijl soms ook de emotie uit haar eigen taal door te veel nadruk te leggen op formules, als een wanhopige poging om nare emoties uit Eefjes leven te verbannen. Het verhaal draait voortdurend om het analyseren van Eefjes gedrag en gedachten. Op momenten waarop het boek meer diepgang in emotie kan gebruiken, gaat de humor soms iets te ver en wordt het zelfs vermoeiend om door te blijven lezen.
De humoristische momenten in het verhaal hebben absoluut een relativerend effect. De auteur, De Bijl, heeft namelijk getracht een roman te schrijven over het omgaan met verlies en gebruikt humor om de pijn van Eefje iets draaglijker te maken. Maar is het werkelijk zo grappig dat Eefje alleen maar pizza’s eet zonder ze zelfs maar in de oven te doen? Is het te gewaagd om humor toe te passen in seksscènes die steeds ongemakkelijker worden? Het gevaar van overmatig gebruik van humor is dat de rauwe essentie van het verhaal volledig verloren gaat en de lezer het niet meer serieus neemt.
De overvloed aan humor heeft ook een nadelig effect op de ontwikkeling en structuur van het verhaal. Al in het begin van de roman wordt duidelijk dat de relatie tussen Eefje en Sjoerd niet lang zal duren. Het is bijna voorspelbaar wanneer Sjoerd uiteindelijk de knoop doorhakt, maar op het cruciale moment wordt het verdriet weer op een ongepaste manier gerelativeerd én lijkt Eefjes verdriet als sneeuw voor de zon verdwenen te zijn.
‘Als ik weer in bed wil stappen begrijp ik ineens niet meer waarom. Er is geen dreiging meer, geen aankomend slecht nieuws waartegen ik me moet beschermen, me in moet bouwen met dekens.’
Het is spijtig dat het volledige psychologische proces van Eefje zo abrupt wordt onderbroken. Het laat de lezer met een onbevredigend gevoel achter en vormt een teleurstellend einde aan een roman die zeker potentie heeft.
Auteursrecht Anna Husson.