Het opgroeien in een disfunctioneel gezin is een ware nachtmerrie. Maar als na de geboorte van je broertje je vader verkondigt dat ‘ma een mongool heeft gebaard’, wordt de situatie nog alarmerender. Beste mevrouw Eva (2023) is het debuut van Valentijn de Heer (1984) en vertelt het verhaal van de jonge Elias. Hij zet zich met al zijn kracht in om voor zijn verstandelijk beperkte broertje Johannes te zorgen, terwijl zijn moeder langzaam de controle over het gezin verliest. Elias doet wanhopige pogingen om zijn agressieve vader onder controle te houden, maar moet tegelijkertijd ook nog zijn huiswerk maken en ervoor zorgen dat de buitenwereld niets merkt. Het is simpelweg te veel voor een jongen die gedwongen is om de rol van ‘de man des huizes’ op zich te nemen en eigenlijk niet eens echt kind kan zijn. Gelukkig vindt Elias troost en begrip bij Eva, een oudere vrouw die woont in een houten huis samen met haar man, een geit en temidden van de natuur. Eindelijk heeft Elias iemand gevonden die naar hem luistert, spelletjes met hem speelt en hem ziet zoals hij werkelijk is: een onschuldig kind.
‘Ik stelde me voor dat tijd zoiets was als het brood op mijn schoot, iets wat je in lekkers kon dippen om het aangenamer te maken of van tafel kon vegen als het boven je hoofd begon te rommelen. Dat je tijd kon verkruimelen, hem van je af kon blazen of weg kon geven aan iemand die er wél iets in zag. Als tijd dát kon zijn dan zou ik hem zo hard vooruit blazen dat er geen dagen meer waren en de jaren voorbijschoten als de vlooien in het donkere water onder me. Net zolang tot alles op was.’
Vanaf de eerste pagina’s wordt meteen duidelijk dat De Heer een bedreven schrijver is. Hij bezit de vaardigheid om met korte hoofdstukken een krachtige emotionele reactie bij de lezer op te wekken. Het toevoegen van meer woorden zou het verhaal zelfs schaden, maar het vergt wel talent om met zo min mogelijk woorden het beoogde effect te bereiken. Het is bewonderenswaardig dat De Heer dit al in zijn debuutroman weet te bewerkstelligen door middel van eenvoudige, korte en beeldende zinnen waarmee hij de spanning hoog weet te houden.
Op het gebied van stijl bereikt de roman van De Heer geen hoog niveau, maar dat betekent niet dat hij niet in staat is om mooi te schrijven. Hier en daar zijn namelijk poëtische zinnen te ontdekken. Het zou ook ongeloofwaardig zijn als De Heer plotseling verfijnde gedachten zou presenteren die niet passen bij het kind waar het verhaal over gaat. Wat de schrijver uitstekend heeft gedaan, is zich volledig inleven in de denkwijze van een kind en welke keuzes hij maakt om met de benarde situatie om te gaan. Voor de lezer leidt dit tot ongemak, pijn en raakt gevoelige snaren; soms moet je het boek even wegleggen om afstand te nemen en op adem te komen.
De thematiek van onzichtbaar willen zijn en de drang om te verdwijnen wordt versterkt door de subtiel verborgen symboliek in het verhaal van De Heer. Neem bijvoorbeeld het spel Monopoly dat Elias speelt met de vriendelijke Eva, waarin hij de kaart ‘verlaat de gevangenis zonder betalen’ trekt. Of het aquarium met vissen die Elias’ benarde situatie weerspiegelen. Maar ook het ziekenhuis, het schoolgebouw en diverse andere gebouwen hebben elk een eigen betekenis binnen het verhaal. De Heer heeft goed nagedacht over deze elementen.
Beste mevrouw Eva van Valentijn de Heer is dus een geslaagd debuut over de ontroerende wens van Elias om vanuit zijn huidige gevangenis bij zijn ouders nu liever gevangen te zitten bij mevrouw Eva, haar ‘gekke’ man met de typemachine en de dieren: ‘Dan zou ik ons, daar in die verboden achtertuin vol bomen, bloemen, dieren en gekke mensen voor altijd stiekem gevangenhouden.’
Auteursrecht Anna Husson.