Muzikant en schrijver Johannes Westendorp (1979) experimenteert in zijn werk. Hij volgde conservatoriumopleidingen in Tilburg en Gent, waar hij voorstellingen creëerde met klankinstallaties. In het gitaarkwartet Zwerm zoekt Westendorp samen met componisten, muzikanten, dansers en theatermakers de grenzen van (muziek)genres op om op een originele manier verhalen te vertellen. En nu in zijn debuutroman De maat van alle dingen (2024) heeft hij een mengelmoes van ideeën, personages en verhaallijnen samengebracht.
Het uitgangspunt van de roman is eenvoudig: op 2 januari 2017 vindt er een aanslag plaats in winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht. Waar Westendorp in zijn roman naartoe werkt, is wat er met de verschillende personages is voorgevallen voordat deze aanslag wordt gepleegd. Een veelvoud aan personages komt voorbij, zoals een rapper die waarschuwingen de wereld instuurt, een ontevreden medewerker van de opsporingsdienst en een moeder met een drukke baan die langzaam het contact met haar dochter verliest. Wie er precies zijn omgekomen bij de aanslag, wordt pas aan het einde van het verhaal duidelijk. De spanning tussen de personages onderling wordt op een snel tempo opgebouwd, maar met precisie. Ook Westendorps taalgebruik past goed bij het rappe tempo.
Westendorp breekt met alle literaire conventies. Hij houdt zich weliswaar goed aan het ‘show, don’t tell’-principe, maar verder volgt hij zijn eigen weg. Op de eerste pagina’s van de roman staat bijvoorbeeld een nieuwsbericht, weergegeven alsof het letterlijk uit een krant is overgenomen. Er is geen ruimte voor een rustige opening en het schetsen van een beeld, want je moet direct aan de slag om te ontcijferen waarom het nieuwsbericht in het Mandarijns is opgesteld. De functie hiervan wordt pas later in het verhaal duidelijk. Dit begin lijkt aanvankelijk betekenisloos, maar deze roman is zo strak geconstrueerd dat alles met elkaar verband houdt.
‘Het huis is een lichaam geworden waarin drie onbeschermde zenuwknopen pulseren. Kleine verlangens en grote angsten sijpelen door poreus geworden huid om zich te nestelen in een onlangs uitgesproken vraag, een onbehaaglijk droombeeld, het tikken van de klok dat het bewustzijn van de slapers bereikt met een holle, vertekende echo. Er is geritsel hoorbaar, geritsel van herfstblad tegen glas, de spin die haar valstrikken weeft, en het betekent iets, als een opmerking van iemand in het voorbijgaan die je pas later aan het denken zet.’
Het nieuwsbericht is niet het enige onderdeel dat bijdraagt aan de constructie van de roman. Rapteksten, dagboekaantekeningen, innerlijke monologen, formeel opgestelde brieven en commentaren op sociale media komen allen voor en versterken de bijzondere compositie van het boek. Je dient zelf het verhaal te reconstrueren op basis van de beschrijvingen die de roman schetst, waarbij ook eigen ervaringen en denkbeelden van belang zijn. Zo zal je bij de hoofdstukken over het jonge meisje dat van school moet vanwege een seksueel getinte video die op internet is geplaatst, wellicht drie keer beraden over wat daar nu echt speelt. Westendorp daagt dus uit om de waarheid die ons wordt voorgeschoteld te bevragen.
Elk hoofdstuk staat in verband met de aanslag in Utrecht, maar het verhaal laat zich niet reduceren tot een soort verslag van de dagen voorafgaand aan deze ingrijpende gebeurtenis. Het gaat namelijk ook om de worstelingen in een snel veranderende samenleving. Neem bijvoorbeeld de gebroeders Zoontjes die allen op hun eigen wijze omgaan met het overlijden van hun moeder, of Claude Kuiper die zich geen raad weet met zijn gevoelens voor een docente Chinees. Moeizame communicatie, het niet kunnen aansluiten bij de ander en de twijfel of men nog gelukkig is: de thematiek van de roman is breed.
De maat van alle dingen is dus een boek dat variatie biedt in vertelvorm, personages en onderwerpen. Het getuigt van lef om een debuutroman te schrijven die ogenschijnlijk alle kanten op gaat, maar die van de eerste tot de laatste pagina ingenieus en goed in elkaar zit.
Auteursrecht Anna Husson