Susan Taubes (1928-1969), een Joods-Hongaars-Amerikaanse schrijfster, verwierf bekendheid met haar werk Scheiden (1969). Voordat deze roman werd uitgebracht, schreef zij de novelle Treurzang voor Julia. Deze novelle draait om een anonieme ‘geestverteller’ die Julia gedurende haar kindertijd tot volwassenheid nauwlettend in de gaten houdt. Hij tracht invloed op haar leven uit te oefenen en is volledig geobsedeerd door haar ontwikkeling, waarbij zijn eigen bestaan lijkt af te hangen van haar aanwezigheid. In Julia’s kindertijd zijn ze voortdurend samen en lijkt alles voorspoedig te verlopen. De geest tracht Julia te vormen naar het beeld dat hij heeft van de perfecte vrouw. Echter, wanneer Julia haar eerste menstruatie krijgt en op vijftienjarige leeftijd ontmaagd wordt door een soldaat, verandert de relatie drastisch. De verteller wordt manipulatief, afwijzend en uitgesproken vrouwonvriendelijk. Het vervolg van het verhaal beschrijft de verschillende wanhopige pogingen van de geest om van Julia af te komen.
‘Ik slink en verander van gedaante. Ik voel hoe mijn botten verweken, alsof ik in een kokend hete ketel zit, en dan ineens broos worden. Laat haar maar groeien terwijl ik krimp. We zullen de rollen omdraaien, ik zal niet meer de baas over haar spelen, haar niet meer in mijn web verstrikken, haar niet meer als een marionet laten bungelen.’
De identiteit van de mysterieuze verteller lijkt een cruciale rol te spelen in het verhaal. De oorsprong van deze ‘geestverteller’ blijft echter onbekend, aangezien het niet mogelijk is om met absolute zekerheid te concluderen wie of wat de verteller precies is. Bestaat er een mogelijkheid dat deze verteller een alternatieve persoonlijkheid is die in Julia huist? Is het denkbaar dat Julia meerdere ‘maskers’ draagt? Of is het misschien aannemelijk dat deze verteller een demon is met sporadisch engelachtige eigenschappen?
Het opmerkelijke aan de novelle van Taubes is echter dat de identiteit van de verteller juist niet van belang is en dat deze vraag naarmate het verhaal vordert ook losgelaten wordt. De novelle richt zich specifiek op de destructieve relatie tussen de twee hoofdpersonages, die allesoverheersend is. Er kan een vergelijking worden gemaakt met de roman Lolita, waarin een giftige relatie met obsessieve kenmerken de interesse van de lezers wekt, hoewel dit eigenlijk alleen maar afkeuring zou moeten oproepen. Ondanks de duistere toon van hun verhalen en romans, vinden de eminente auteurs Nabokov en Taubes elkaar ook in het gebruik van ironie en humor. Ik persoonlijk zou echter deze vergelijking niet verder uitdiepen, omdat Taubes op een geheel andere manier schrijft over de verhoudingen tussen haar personages dan Nabokov deed. In het werk van Taubes staat de verbeeldingskracht van de verteller en het innerlijke conflict van Julia centraal, terwijl zij beiden gevangen zitten tussen de ‘nieuwe’ en ‘oude’ wereld en kampen met diverse identiteitsconflicten.
‘Het doek was onschendbaar. Ik kon het de rug toekeren, opgaan in Julia’s hier en nu; totdat het moment verslijt of door zijn eigen dichtheid explodeert, ik weer op drift raak, een kader en een compositie nodig heb en terugkeer naar het doek.’
Het lezen van Treurzang voor Julia resulteert in een gevoel van verstrengeling in de morbide werelden die door de auteur worden opgeroepen. De realiteit vervaagt, maar deze vervaging wordt regelmatig onderbroken door plotseling helder taalgebruik over thema’s zoals de hechting aan pijnlijke zaken, zoals een slecht huwelijk of het verlies van de eigen identiteit door het gezinsleven. Taubes schrijft ook over de beproevingen van vrouwen in het midden van de 20e eeuw, maar vanwege de vreemdheid van het verhaal is het niet altijd duidelijk hoe (maatschappelijk) betrokken Taubes’ woorden werkelijk zijn.
Het is een uitdaging om Treurzang voor Julia van Taubes te beschrijven en te categoriseren. Bij een herlezing van de roman kunnen volledig andere emoties en gedachten worden opgeroepen. Wat echter wel vaststaat, is dat Taubes over buitengewoon schrijftalent beschikte en het eigenaardige karakter van haar verhaal combineerde met een geëngageerde toon. De novelle sluit goed aan bij haar roman Scheiden en zou ook samen gelezen moeten worden voor een beter beeld van Taubes’ oeuvre.
Auteursrecht Anna Husson